KÜTÜPHANENİN TARİHÇESİ
Söke’de
kütüphanecilik faaliyetleri, Cumhuriyetten sonra Söke Türk Ocağı’nın
açılmasıyla başlamış ve 1935’te Halk Evi’nin açılması ile gelişmiştir.
Bu tarihte kütüphanenin adı Halk Evi Kitap Sarayı idi. 8 Ağustos 1951
tarih ve 530 sayılı kanunla halkevleri kapatılınca kütüphanenin
kitapları Söke Belediyesi’ne devredilmiştir. 1954 yılına kadar depo
halinde bekletilen kitaplar, bu tarihte belediye tarafından açılan şehir
kütüphanesine devredilmiştir. İlk Öğretim Müdürlüğü tarafından şimdiki
kütüphane binasında Söke Halk Kütüphanesi kurulmuştur.
1985 Yılında ise
Kaymakamlık Makamının talebi üzerine tarihi değeri bulunan eski eser
olarak Kültür Bakanlığı’na Tahsis ve hazine adına tescil edilmiştir.
Yerli yapılar içinde Söke’nin en yaşlı binasıdır.
BİNANIN TARİHÇESİ:
Rahmetli Hacı Halil Paşa'nın cenazesi binadan çıkarken çekilmiş bir fotoğraftır (1921). Fotoğrafta Yunan Askerlerinin de olduğu dikkat çekmektedir. Kütüphane Müdürlüğümüzün hizmet binasının orjinal halini de göstermesi dolayısıyla değerli bir fotoğraftır.
Hacı Halil Paşa
Halk Kütüphanesi, Konak Mahallesinde Kocaçeşme Sokağı ile Derman
Sokağın kesiştikleri köşe başında bulunmaktadır. 1895 yılında ev olarak
Hacı Halil Paşa tarafından yapılmıştır. Söke’nin hayırsever kişilerinden
Eyüp Hilmi FIRAT 1962 yılında babası Hacı Halil Paşa’dan kalan bu
konağı Halk Kütüphanesi olarak kullanılmak üzere özel idareye hibe
etmiştir. Binanın rölevesi Kültür Bakanlığı tarafından hazırlanarak,
Hilmi Fırat Vakfı’nın masrafları karşılamasıyla aslına uygun olarak
tamiratına 18 Haziran 1986 tarihinde başlanmış ve 22 Kasım 1986
tarihinde bitirilmiştir. İkinci kez 2002 yılında Arife Seyda KAYHAN
(FIRAT) tarafından aslına uygun olarak restore ettirilmiştir.
BİNA:
Tapuda 84
ada ve 7 numaralı parselinde kayıtlı 1008 m²’lik bir inşaat alanına
oturmaktadır. Bodrumu dahil üç katlıdır. Binanın asıl yapılış amacı ev
olduğundan 19. yy sonlarındaki Türk neoklasik tarzının güzel bir
örneğini sergilediği görülür.
Güney-batı
cephesindeki Derman Sokak, kuzey-doğu cephesinde Kocaçeşme Sokağı;
güney-doğu ve güney cephelerinde bahçe yer almaktadır. Binanın ana
girişi Kocaçeşme Sokağındadır. Bahçenin Kocaçeşme ve Derman Sokaktan
olmak üzere iki kapısı vardır. Binanın bodrum katı tamamen kesme taştan,
içi ise Bağdâdî tekniğinde, ikinci katın duvarları ise tamamen Bağdâdî
tekniğinde yapılmıştır. Binanın kuzeybatı cephesine ek olarak banyo ve
lavaboları ihtiva eden iki kat ise tuğladan yapılmıştır. Binanın üst
çatısı ise kiremit örtülü olup beşik kırmadır.
Bodrum Kat:
Binanın taşıyıcı elemanlarını meydana getiren bodrum katın güney
cephesinden üç girişi bulunmaktadır. Bodrum katın güney cephesinden üç
girişi bulunmaktadır. Bodrum katın bazı bölümlerinin üstü beton
kaplamadır. Duvarları ise kesme taştır.
Binanın Dış
Cepheleri: Kuzeydoğu cephesi Kocaçeşme Sokağına bakmaktadır. Ortada
yuvarlak kemerli beş basamaklı kapı ve her iki yanda ikişer tane olmak
üzere 4 adet yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Kapı kemerinin
kilit taşı üzerinde Arapça olarak Allah ibaresi ve ibarenin solunda eski
yazı ile 1312 tarihi, sağında ise kabartma süs işlenmiştir. Duvarlar
traverten, pencereler ise andezittir. Pencerenin kesme kilit ve
yağmurlukların alt ayak taşları stilize bitki, kemerlerin iki yanları
ise karşılıklı ay-yıldız motifli kabartmalar ile süslüdür. Üst katta ise
ortada demir konsüllere oturtulmuş bir balkon ve balkonun iki yanında
ikişer tane dikdörtgen formlu pencereler yeralmıştır. Duvarlar
sıvalıdır. Balkon kapısının sağ ve solunda alçı ile dörder yivli
dikdörtgen biçimli ve akantus yapraklı başlıklı pasterinler mevcuttur.
Kuzey-batı
Cephesi: Derman Sokağına bakmaktadır. Zemin kat kısmının duvarları beyaz
renkli traverten ve pencereleri ise andezit taşından yapılmıştır. Üst
katın duvarları Bağdâdî tekniğinde olup dış pencereleri traverten
taşından yapılmıştır. Zemin katın altı adet penceresi olup ön cephedeki
gibi süslenmiştir. Üst katta ise dört adet alçıdan yapılmış plasterin
mevcuttur.
Güney-batı
Cephesi: İlk yapım cephesinin önüne sonraki yıllarda daha küçük boyutlu
ve bodrum katı taş duvarlı betonarme tavanlı zemin ve üst katları tuğla
duvarlı bölüm ilave ediliştir. Zemin katta bahçeye açılan dikdörtgen
formlu bir kapı ve kapının sağında birisi küçük ikisi büyük olmak üzere
kemerli üç pencere; solda ise iki küçük dikdörtgen formlu pencereler yer
almıştır. Üst Katta ortada ise üç yuvarlak kemerli büyük pencere; sağda
biri büyük ve yuvarlak kemerli, diğeri küçük dikdörtgen formlu iki
küçük pencere; solda ise bir tane küçük dikdörtgen formlu pencere
bulunmaktadır.
Güney-doğu
Cephesi (Bodrum Kat): Taş duvarlı ve sıvalıdır. Bahçeye açılan
dikdörtgen formlu üç kapısı ve dikdörtgen formlu bir penceresi vardır.
Ayrıca iki uçta birer tane küçük mazgal delikleri bulunmaktadır. Zemin
Kat taş duvarlı ve sıvalıdır. Ortada dikdörtgen formlu demir bir kapı
yer almıştır. Bahçeden kapıya iki tarafı sekizer basamaklı bir taş
merdivenle çıkılmaktadır. Merdiven altı yuvarlak kemerli bir niş
şeklindedir. Kapının sağında iki, solunda üç adet kemerli pencere yer
almıştır.
Üst kat
duvarları Bağdâdî tekniğinde, dikdörtgen formlu altı adet pencerenin
çevresi ise traverten taşındandır. Cephenin iki köşesi akantus yaprağı
başlıklı dörder yivli dikdörtgen formlu alçıdan yapılmış iki plasterin
ile; saçak altı yine alçıdan dikdörtgen düz panolar şeklinde
süslenmiştir.
Zemin Katın
İçi: Hol kuzey-doğu ile güney-batı ekseni üzerinde uzun kanadı yatık T
şeklindedir. Biri caddeden ikisi bahçeden olmak üzere iki kapısı vardır.
Güney-doğudaki bahçe kapısının bulunduğu kısa kenarda üst kata çıkan
ahşap merdiven yer almıştır. Holün tabanı beton üzerine karo-mozayik
döşemelidir. Tavanı ise ahşaptır. Holün çevresinde yer alan kenarlar
Bağdâdî tekniğinde olup tavan altında çepeçevre çiçek motifli bordür
vaziyetinde fresk mevcuttur. Süsleme elemanı olarak merdiven boşluğunun
sağ ve solunda yer alan yivli ve iki yüzlü plasterinlerin üst kısmında
yer alan konsüller alçıdan helozonik kıvrımlı ve akantus yapraklıdır.
Odalar: Kuzey-doğu cephesinden girişte hol çevresinde sağdan sola doğru yedi oda sıralanmıştır.
a) Oturma
Odası: Giriş kapısın hemen solundadır.hole bakan cephesinden yuvarlak
kemerli çift kanatlı kapı ile girilmektedir. Hole bakan cephesinde
kapının yanında bir tane, Kocaçeşme Sokağına bakan cephesinde de ikişer
olmak üzere beş adet penceresi mevcuttur. Duvarları boyalı, tavanaltı
alçıdan yapılmış meandr motifleri ile süslenmiştir. Tabanı ahşap
döşemelidir. Tavanı da ahşap olup kendinden iç içe kademeli olarak
merkeze doğru yükselen sekizgen göbeklidir.
b) Yatak
Odası: Hole bakan duvarından çift kanatlı kemerli bir kapıdan girilir.
Bu iki oda iç içedir. Güney-doğu duvarlarında üç, güney-batı cephesinde
bir tane olmak üzere dört adet yuvarlak kemerli penceresi mevcuttur.
Güney-batı cephesinde iki tarafı dikdörtgen sütunlu alt ve üstü öne
çıkıntılı taş süslemeli ortada dikdörtgen girinti içine demirden
yapılmış kemerli bir şömine bulunmaktadır. Odanın tavanı ve tabanı ahşap
olup herhangi bir süsleme bulunmamaktadır. Odanın batı cephesinde
dikdörtgen formlu kapısı odaya açılan küçük bir gusülhane mevcuttur.
c) Lavabo-Tuvalet: Holün güneybatı ucunda yeralmıştır.
d) İkinci
yatak Odası: Holün sağ dip kısmında yer almaktadır. Yuvarlak kemerli bir
kapıdan girilmektedir. Dermen Sokağa bakan cephesinde iki tane yuvarlak
kemerli pencere bulunmaktadır. Kuzeydoğu duvarında ahşaptan yapılmış
solda yüklük, sağda ise küçük bir gusülhane mevcuttur. Güneybatı
duvarında sağda dikdörtgen formlu bir dolap, solda ise önü tuğla ile
örülmüş şömine yeri mevcuttur. Odanın tavan ve tabanı ahşaptır.
e) Misafir
Odası: Giriş kapısının hemen sağ tarafında yer almıştır. Derman sokağa
bakan cephesinde ve Kocaçeşme Sokağa bakan kısmında ikişer olmak üzere
toplam sekiz penceresi mevcuttur. Holden üç ayrı kapı ile girilir.
Kapılar yuvarlak kemerlidir. Oda ortasında bir camekan ile ikiye
ayrılmıştır. Camekan bölmesinin iki ucunda plasterinli süsleme vardır.
Odanın tavan ve tabanı ahşaptır. Kocaçeşme Sokağı tarafındaki bölümü
kare formlu, ortası dairevî ve dört köşesi ay-yıldız kabartmalı tavan
göbeği bulunmaktadır.
f) Üst Kata
Çıkış merdiveni: Holün solunda bahçeye açılan kapı boşluğunda ters U
biçiminde, ahşaptan yapılmış 25 basamaklı bir merdiven yer almıştır.
Merdivenin birinci kattaki kısmının üç tarafı sahanlık şeklindedir.
Sahanlığın tavanı baklava dilimli ahşap çıtalarla süslenmiştir. Merdiven
başından hole dörtgen formlu bir kapıdan girilir.
ÜST KATIN İÇ DURUMU:
a) Hol: Şekil
itibariyle alt kattaki hole benzer. Ancak güneydoğu ucu Kocaçeşme
Sokağına bakan balkona açılmaktadır. Tavanı çıtalarla baklava dilimi
şeklinde süslenmiştir. Merdiven kapının iki yanında gövdesi yivli ve
başlığı akantus yapraklı konsol şeklinde birer plasterin mevcuttur.
Holün kuzeybatı tarafında dört, güneydoğu tarafında üç olmak üzere yedi
adet oda vardır. Holün tavanı dikdörtgen şeklinde dört bölüme
ayrılmıştır. Kuzeydoğu güneybatı istikametinde birinci ve üçüncü
bölümleri sekizer spiral kıvrımlı ve stilize bitki dalı motifi
kabartmalı göbek yer almıştır. Dördüncü bölüm ise düz, işlemesizdir.
Tavan altı çepeçevre meander ve stilize bitki motifli alt alta iki
bordür şeklinde alçı süslemelidir.
b) Oturma Odası:
Alt kattaki oturma odasının üstündedir. Pencere sayısı alt kattaki ile
aynı sayıda olmakla birlikte dikdörtgen formludur. Holden dikdörtgen
formlu ve çift kanatlı bir kapı ile girilir. Pencere kenarları yumurta
dizili alçı kabartmalıdır. Tavan ve taban ahşap kabartmalıdır. Tavan
ortasında iç içe dört daire içinde bitki motifli bir göbek mevcuttur.
Tavan altları çepeçevre bitki stilize motifleri ile üç ayrı bordür ile
süslenmiştir.
c) Çocuk Yatak
Odası: Pencerelerinin ve tavan altı süslemeleri ve stilize bitki ve
ay-yıldız motifleri ile işlenmiştir. Tavan ve taban ahşaptır. Kuzeybatı
tarafında ahşap yüklüğü vardır.
d) Diğer odalarda da benzer süslemeler görülür.
Hacı Halil Paşa ve Ailesi’nin Soy Ağacı:
Ali Efendi
↓
Mehmet Efendi
↓
Eyüp Sabri – Fadime
↓
Hacı Halil Paşa (1836-1921)
↓ ↓
Fatma Kadın “Özbaş Ağası” Seyda Fırat (Kuşadası Müderrisi İzzet Efendi Kızı 1870-1959)
Ali Rıza Bey - Sıdıka ↓
Mustafa Bey - Adeviye
Tevfik Özbaş - Zehra
Behiye Özbaş – Atak Ali
Gülayşe
Hüseyin Özbaş – Saniye – Talat
HACI HALİL PAŞA - SEYDA FIRAT
↓ ↓ ↓
Fatma Orhon-Suat (1897-1999) Fehime Kocagöz-Faik Hilmi Fırat – Felekşan
Hale Zeytinoğlu Yılmaz Kocagöz Seyda KAYHAN
Halil Orhon Leyla Eriş Bilge Sebik
Güngör Tura Solmaz Çinik Gönen Kaylan
Halil Fırat
Eyüp HİLMİ FIRAT: 1903
Yılında Söke’de doğdu. Babası Erzincan ili Ilıç kazası Örek Köyünde
doğan ve Söke’ye yerleşen Halil Paşa ve annesi Kuşadalı Seyda Hanım’dır.
İlkokulu Söke’de, Orta öğrenimini Aydın Sultanisinde ve İstanbul
Vaniköy’de yapmıştır. Bütün ömrünü Söke’de çiftçilik yaparak
geçirmiştir. 1932 yılında Kocagözoğlu Şükrü Bey’in kızı Felekşan
Hanım’la ve bu evlilikten 4 çocuğu vardır. 6 Kasım 1983 Yılında vefat
etmiştir. Babasının adına Ilıç’ta bir hastane, Sazlıköy’de bir ilkokul,
Söke’de bir Camii ve annesinin adına Ilıç’ta bir lise, Sazlıköy’de Hacı
Halil Paşa Camii’ni, Sazlıköy Hacı Halil Paşa İlkokulunu, Söke’de Seyda
Fırat İlkokulu’nu yaptırmıştır. Baba evini Söke Halk Eğitim merkezi ve
kendisine ait bir evi’de huzurevi olarak bağışlamıştır. 1948’de Söke
Devlet Hastanesini yaptırmış, 1965’ te Hacı Halil Paşa Kütüphane
binasını bağışlamıştır.